Patroni kategorii

Czym są antyki? W labiryncie pojęć...

Żelazko z kominem, XX wiek, fot. redakcja

Publikacja: 30.01.2007

Czym są antyki? O jakich obiektach mówi się, że są antykami? Te i wiele podobnych pytań zadają sobie miłośnicy przedmiotów z dawnych epok. Polemizują ze sobą również kolekcjonerzy, zastanawiając się jakich określeń powinni używać nazywając swoje niecodzienne kolekcje i zbiory.

           "Słownik wyrazów obcych" (PWN, Warszawa 1999) wyróżnia dwie interpretacje pojęcia antyk. Antyk 1. świat starożytny, kultura starożytna, głównie grecko-łacińska; 2. zabytek przeszłości, przedmiot bardzo stary, zwłaszcza obraz, mebel rzeźba; z fr. antique, z łac. antiquus "dawny".  Na rynku antykwarycznym rozumienie tego pojęcia jest zgodnie z drugą definicją. Podobnie, antyk, definiowany jest przez "Słownik terminologiczny sztuk pięknych" (PWN, Warszawa 2004), podając dualizm tego pojęcia.

Z prawnego punktu widzenia, zatwierdzonego przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego w Ustawie z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Ustawia z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, Dziennik Ustaw z 2003 r. nr 162 poz. 1568) pojęcie antyki utożsamiane jest z grupą zabytków ruchomych. Art. 3. cytowanej ustawy w pkt 1, 2 i 3 definiuje stosowane od lipca 2003 znaczenia:

- pkt 1 zabytek - nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową;
- pkt 2 zabytek nieruchomy -  nieruchomość, jej część lub zespół nieruchomości, o których mowa w pkt 1;
- pkt 3 zabytek ruchomy - rzecz ruchomą, jej część lub zespół rzeczy ruchomych, o których mowa w pkt 1.

Secesyjny koszyczek ze szkłem uranowym, pocz. XX wieku, fot. redakcja

Cytowany ?Słownik terminologiczny sztuk pięknych? nie definiuje jednak, jak stary przedmiot może nosić miano antyku. Środowisko kolekcjonerów i miłośników starych przedmiotów często wymienia datę zakończenia II Wojny Światowej, jako ramę czasową dla uznania przedmiotów za antyki. Antykwariusze, pojęcie antyków niejednokrotnie utożsamiają wyłącznie z oryginalnymi przedmiotami z epoki, czy obiektami najwyższej klasy. Jeszcze inaczej funkcjonuje ono z punktu widzenia prawa handlowego. Ustawa z dnia 11 marca 2004 roku o podatku od towarów i usług, art. 120.3. definiuje, iż: przez antyki rozumie się przedmioty, (?), których wiek przekracza 100 lat (CN 9706 00 00).

Barometr w drewnianej obudowie, okres międzywojenny, fot. redakcja

Powszechnie stosowanym synonimem dla ?antyków? są ?starocie? - pojęcie niemające definicji słownikowej i encyklopedycznej. Jako słowo potoczne i bardzo uogólnione, dotyczy zarówno przedmiotów przedstawiających wartość zabytkową, jak również rzeczy, przez niektórych uważanych za niepotrzebne i bezużyteczne np. stare guziki czy butelki. Wiele antycznych obiektów nosi również miano dzieła sztuki, czyli artystycznego wytworu człowieka, charakteryzującego się wysokimi walorami estetycznymi. Według J. Białostockiego dzieła sztuki możemy podzielić na dwie grupy: jedne są przedmiotami użytkowymi, czyli wytworami rzemiosła artystycznego (malarstwo, ceramika) i architektury (np. kościoły, pałace); inne natomiast nie mają celów praktycznych, są przedmiotami przekazującymi jakąś wypowiedź artysty (por. J. Białostocki, ?Sztuka cenniejsza niż złoto?, PWN, Warszawa 2004, s. 16). Dzieła sztuki, oprócz funkcji estetycznej, podobnie jak antyki, pełnią funkcję wychowawczą, poznawczą czy religijną. W odróżnieniu od antyków, cechuje je jednostkowość i unikatowość. Tak jak w przypadku antyków, do dzieł sztuki zalicza się przedmioty przeszłości, ale także wytwory współczesnych twórców ? dzieła sztuki oscylują pomiędzy tradycją i nowoczesnością.

            Reasumując, jak wynika z przytoczonych definicji, antyki, zabytki oraz dzieła sztuki to zróżnicowane wytwory wspólnej dziedziny jaką jest sztuka. Przedstawiają odmienne wartości, ale mają również wspólne cechy, które sprawiają, że łączy się je w jedną kategorię myślową. Zaliczyć do nich można motywy dekoracyjne, techniki wykonania oraz przede wszystkim sens ich powstania. Hugh Honour i John Fleming podkreślają w swojej książce ?Historia sztuki świata?, że wszystkie te przedmioty i obiekty łączy więź wywołująca u ludzi wrażenia estetyczne i szczególne emocje ? pozytywne i negatywne, silniejsze i słabsze, przeżycia tragiczne i radosne oraz pasja kolekcjonerska.

 

Agata Sondej