Dzieje Polski na płótnach dawnych mistrzów - jak uczyć historii przez sztukę

        Opowieści o Powstaniu Listopadowym snuje Wojciech Kossak (1856-1942) - wybitny polski malarz, czołowy przedstawiciel nurtu malarstwa batalistycznego i historycznego. Polskie powstanie wybuchło w 1830 roku przeciwko Imperium Rosyjskiemu, objęło w całości Królestwo Polskie oraz Wołyń, Żmudź i  Litwę (ziemie zebrane). Zakończyło się upadkiem w roku 1931. Kossak w swoim dziele "Olszynka Grochowska" przy pomocy pędza i nagromadzenia szczegółów buduje historyczną narrację. Dynamiczna kompozycja przedstawia widok na Batalion "Czwartaków" w szyku bojowym oraz sztab generała Chłopickiego podczas bitwy pod Grochowem stoczonej w 1831 roku. Starcie przedstawione przez Kossaka uchodzi za największą bitwę Powstania Listopadowego.

         Malarstwo historyczne to nie tylko batalistyka i spektakularne, pełne rozmachu przedstawienia bitew ale również ukazywanie mikrohistorii - wydarzeń historycznych oglądanych z perspektywy zwykłych ludzi. Doskonale pokazuje to Maksymilian Gierymski (1846 -  1874) - prekursor realizmu i przedstawiciel szkoły monachijskiej. Jego obraz "Rewizja nocna" to wspaniały patriotyczny nokturn z widokiem na polski dworek otoczony przez Kozaków dokonujących rewizji podczas Powstania Listopadowego. Artysta nie przedstawia sytuacji wprost, narrację zamienia na nastrojowe światło księżyca i oświetlenie domostwa. W ten sposób pozwala widzowi domyślać się dramatyzmu wydarzeń. Gierymski nie skupia się na polu walki ale na problemach konkretnych osób.

         Pierwszy rozbiór Polski  z 1773 r. to bez wątpienia jedno z najważniejszych wydarzeń w historii kraju. Wybitny polski malarz batalistyczny i historiozof Jan Matejko (1838 - 1893) na swoim obrazie "Rejtan. Upadek Polski" przedstawia wnętrze warszawskiego zamku. To tam w 1773 roku obradował sejm, który postanowił o podziale ziem polskich pomiędzy Austrię, Prusy i Rosję. Postać z prawej strony kompozycji w rozdartej na piersiach koszuli to Tadeusz Rejtan, który próbował zapobiec decyzji sejmu blokując wyjście z sali. Matejko swoje dzieło wzbogacił nieoczywistymi symbolami, między innymi toczącą się po podłodze monetą (symbolizującą korupcję), drewnianym sękatym kijem trzymanym przez Adama Ponińskiego zamiast laski marszałkowskiej (symbol bezprawnej konfederacji).