Czy płacić potomkom malarza za sprzedaż obrazu? Droit de suite - Porady prawne cz. IV

Witam Panie Redaktorze,
Mam zamiar sprzedać obraz olejny, który jest w mojej rodzinie od dawna. Słyszałam, że będę musiała podzielić się pieniędzmi ze sprzedaży z dziećmi autora obrazu. Czy to prawda, a jeśli tak to dlaczego? Z góry dziękuję za odpowiedź.
Pozdrawiam Urszula z Łodzi

Otóż, Szanowna Pani, odpowiedź na postawione przez Panią pytanie zależy od kilku danych, których niestety nie posiadam. Jednak istotnie taka konieczność, na podstawie obowiązujących przepisów, może mieć miejsce. Polski ustawodawca, z jednej strony dostosowując rodzimy system prawny do przepisów unijnych, z drugiej opierając się na własnych, przedwojennych tradycjach, usankcjonował w swoisty sposób istnienie nierozerwalnej więzi dzieła z twórcą. Ta więź przejawia się nie tylko w osobistych prawach autorskich, ale też w czerpaniu przez twórcę korzyści ze wzrostu wartości swoich dzieł na długo po utracie własności ich materialnych nośników. Instytucja ma na celu nie tylko realizowanie podstawowych zasad prawa autorskiego, ale stanowi też specjalne zabezpieczenie ?emerytalne? twórcy, który na stare lata będzie mógł ?odcinać kupony? od sprzedanych w młodości dzieł. W doktrynie określa się ją mianem droit de suite, czyli ?prawem ciągłości?. W ustawie z dnia 4 lutego 1994 r. O prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej: PAiPP) uregulowano tę instytucję w artykule 19 i następnych. W powyższych przepisach określony jest zakres i zasady stosowania droit de suite, a także sposób rozumienia związanych z nim pojęć i dokładna metoda obliczania należnego twórcy wynagrodzenia. Wyjaśniając samo pojęcie trzeba napisać, że droit de suite polega na uprawnieniu twórcy do wynagrodzenia za zawodową odsprzedaż oryginalnego egzemplarza utworu plastycznego, fotograficznego, rękopisu utworu literackiego, muzycznego czy innego jego autorstwa, przez kolejnych, po twórcy, właścicieli. Wysokość wynagrodzenia jest określona procentowo w ustawie i zależy od osiągniętej ceny. A teraz, posiłkując się aktami prawnymi, wyjaśnijmy, co to oznacza w Pani przypadku.

Na samym początku podsumujmy posiadane przez nas dane. Otóż z treści Pani maila wynika, że jest Pani właścicielką oryginalnego egzemplarza utworu plastycznego pod postacią obrazu namalowanego techniką olejną. Co ważne, nie jest Pani ani twórcą tego obrazu (nie namalowała go Pani) ani spadkobierczynią twórcy. Owo dzieło prawdopodobnie odziedziczyła Pani albo kupiła już jakiś czas temu, może otrzymała od kogoś w prezencie. Obecnie chce je Pani wymienić na gotówkę, czyli po prostu sprzedać. Z Pani listu wynika również, że ów malarz, o którego autorstwa obrazie piszemy, przekazał swoje geny przyszłym pokoleniom. Na to wskazuje fakt posiadania potomstwa. Nie wiemy, czy sam malarz żyje, co ma pierwszorzędne znaczenie przy droit de suite, gdyż owo prawo jest niezbywalne. Jeżeli jednak wspomniała Pani o potomstwie, to na potrzebę dalszych rozważań zakładamy, że twórca zmarł, zaś dziedziczne prawa autorskie znalazły odpowiednich spadkobierców. Warto podkreślić, że spadkobiercą niekoniecznie musi być potomek. Otóż mogą być nimi i inni członkowie rodziny zmarłego. Do tego nie jest wykluczone, że artysta testował na rzecz osoby trzeciej spoza rodziny. Wynika z tego, że trzeba najpierw ustalić czy wspomniani potomkowie są spadkobiercami droit de suite, a w uproszczeniu ogólnie praw autorskich po tym twórcy. Oczywiście na potrzeby naszego wywodu przyjmę, że są. Jednak nawet ustalenie spadkobierców wcale nam jeszcze nie gwarantuje, że ich uprawnienia są aktualne. Musimy bowiem wziąć po uwagę, że na podstawie art. 36 pkt. 1 PAiPP autorskie prawa majątkowe są ważne przez siedemdziesiąt lat od śmierci twórcy. Okres ten ?liczy się w latach pełnych następujących po roku, w którym nastąpiło zdarzenie, od którego zaczyna się bieg terminów? (art. 39 PAiPP). Zatem jeżeli twórca był zmarłym w okresie swoich największych sukcesów artystą poprzedniego fin de siécle'u, to nie ma o czym dalej pisać ? wstawiam błyskotliwe zakończenie i idę na obiad. Jednak, zważywszy na to, że jestem dopiero co po śniadaniu, przyjmijmy, że twórca zmarł pod koniec wieku, ale XX-ego. W tej sytuacji prawa majątkowe do utworu wciąż trwają.