Historia szkła na przestrzeni wieków - część II (kopiuj 1)

Najbardziej popularne w wieku XVII i XVIII były szkła ryte diamentem. Technika ta, zapożyczona z Włoch, stosowana była od czasu renesansu w Czechach i na Śląsku. Łączono ją chętnie ze złoceniem i malowaniem na zimno. Duże znaczenie miały też szkła malowane farbami emaliowymi, które wytwarzały nowo powstałe huty saskie oraz od końca XVII wieku królewska polsko-saska wytwórnia w Dreźnie. Najbardziej wartościowe pod względem artystycznym były saskie szkła herbowe. Miały one przeważnie kształt walcowy i zdobione były z jednej strony herbem polskim albo polsko-saskim. Dekorowano je złoceniami oraz okolicznymi datami, scenami myśliwskimi lub portretami osób świeckich i duchownych. Pod względem artystycznym wyróżniały się też niemieckie szkła zdobione czarnym rysunkiem pejzaży i scen figuralnych. Najszlachetniejszą technikę dekoracji szkła stanowiło rżnięcie za pomocą kółka. Technika ta, popularna w starożytności, została wprowadzona w Niemczech i rozwinięta o efekty lśniących dekoracji. Technika szkieł rżniętych przyjęła się z czasem także w Czechach i na Śląsku. Ten rodzaj zdobnictwa rozwinął się szczególnie bujnie w epoce rokoka. Jako elementy zdobnicze występowały wtedy formy abstrakcyjne, drzewa oraz sceny figuralne. Dekoracje układały się w motyw wzdłuż górnego brzegu naczynia albo na całej jego powierzchni. W XVIII wieku zastosowano w zdobnictwie szkła technikę punktowania. Za pomocą diamentu wybijano drobniutkie punkty, które wyznaczały linie lub wypełniały płaszczyzny. W efekcie powstawał rysunek tak delikatny, że można go było zobaczyć jedynie przy specjalnym oświetleniu. W okresie rokoka pojawiły się ponownie szkła malowane, jedno- lub wielobarwne oraz szkło mleczne. W Czechach wyrabiano charakterystyczne szkła metodą niemieckiego rzemieślnika Kunkela. Metoda Kunkela polegała na tym, że wykonywano dwa szczelnie do siebie przylegające naczynia, z których mniejsze można było wsunąć w większe a dekoracje malowano farbą olejną na zewnętrznej stronie naczynia większego.

Ku współczesności, czyli moda na szkło.
Kiedy Europejczykom przeżył się i barok, i rokoko, zapanowała moda na klasycyzm. Liniom krzywym zaczęto więc przeciwstawiać linie proste, powierzchniom wydętym - płaszczyzny. Znużenie formami rokokowymi dało się odczuć mniej więcej od połowy wieku XVIII. Stopniowo zaczęto więc nadawać sztuce umiar i dyscyplinę. Z początkiem wieku XIX również szklane naczynia przyjęły klasyczne wzory. Korzystano wówczas między innymi z metod wypracowanych w fabrykach porcelany. Następujący po klasycyzmie biedermeier dał się poznać jako okres koloru w sztuce szkła. Powstawały więc barwne kałamarze, cukiernice, patery, fajki, kubki i wazony na kwiaty. Wśród szkieł kolorowych dużym popytem cieszyły się białe szkła matowe i szkła szarawe, imitujące alabaster. Pojawiły się także szkła zupełnie czarne, tzw. wedgwoody. W zakresie wyrobów szklanych przodującą rolę w wieku XVIII i XIX odgrywały nadal Czechy, gdzie na plan pierwszy wysunęły się dwa ośrodki: Haida i Steinschönau. Ponadto wyróżniły się: Anglia, Niemcy, Austria i Polska. Szkło jako materiał tani i jednocześnie efektowny zaczęło zastępować materiały droższe, głównie metale szlachetne. W XIX wieku powstawały we Francji szkła imitujące malachity, lapis lazule i porfiry. Lubiane były też przezroczyste szkła kolorowe: rubinowe, czerwone, niebieskie, żółte i fioletowe. Specjalną grupę stanowiły szkła dwu- a nawet trzywarstwowe oraz szkła impregnowane.
Szkło w wieku XIX stało się po prostu modne. Nabywano je na potrzeby własne oraz na prezenty, które obdarowani umieszczali w witrynach. Najbardziej charakterystyczne dla tego okresu były szklanki o walcowatym kształcie, z masywną podstawą i gorsetowo zwężone w środku. Ponadto wyrabiano różnej wielkości i różnych kształtów kieliszki, karafki, talerzyki, spodki, filiżanki, półmiski, tacki itp. Charakterystyczne dla stylu biedermeier były również flakony na wodę kolońską o fantazyjnych kształtach ryb, armat, rogów, skrzypiec itp. Popularne były też puchary oprawne w mosiądz, brąz, srebro i żelazo. Specyficzne dla epoki były też bogato zdobione zastawy stołowe, złożone z wielkiej ilości sztuk, różnych pod względem kształtu i przeznaczenia. Produkowano też szklane urny, solniczki, świeczniki, zegary, fajki, guziki i uchwyty do szuflad. Znane już były stoły w całości wykonane ze szkła. Udoskonalona została też technika wyrobu paciorków, a ich skala barw znacznie się wzbogaciła. Powstawały więc paciorkowe portmonetki, torebki, rękawiczki, serwetki, dewizki i opaski na szklanki. Modne stały się szkła grube i ciężkie, na których relief uzyskiwał efektowne błyski. Technika szlifowania został wówczas ulepszona i tak rozpowszechniona, że prawie wszystkie dziewiętnastowieczne szkła były szlifowane. Dopiero technika prasowania, za pomocą której wykonywano szklane rzeźby i wytłaczano wypukłe ozdoby, zaczęła naśladować ręczny szlif fasetowy. Imitacja ta jednak nie dorównała nigdy szkłom ręcznie szlifowanym. Do szlifowania kolorowych szkieł dwuwarstwowych używano ołowianych kul, natomiast kołami szlifowano formy twardsze i uzyskiwano symfonię błysków. Efekt ten osiągano poprzez podłużne wyżłobienia o trójkątnym przekroju, które grupowane rytmicznie: równolegle, promieniście lub zygzakowato urozmaicały powierzchnię, wytwarzając grę błysków. Charakterystyczne efekty zdobnicze uzyskiwano również poprzez zastosowanie tzw. szlifu brylantowego, czyli szlifu wypukłego.
Nowe rokoko we Francji i styl królowej Wiktorii oraz neogotyk w Anglii, a także moda na styl orientu nieco wypaczyły osiągnięcia okresu biedermeier w sztuce szkła. Widzimy w wieku XIX ogromny postęp techniczny pod względem jakości oraz technik obróbki i barwienia, i wraz z umasowieniem się szklarstwa, spadek wartości estetycznej wyrobów szklanych. Tworzono wówczas dekoracje niejednolite w charakterze. Łączono przy tym różne techniki, które nie zawsze dawały dobry efekt. Wobec zaniku artyzmu powstawały przedmioty przeładowane motywami gotyckimi, renesansowymi czy rokokowymi. Pod względem tematyki dominowały wówczas kompozycje figuralne, portrety, herby, monogramy, kwiaty, napisy i panoramy miast. Kiedy przełom XIX i XX wieku zaznaczył się secesją, przyjęły się w sztuce szkła również elementy tego stylu, a więc wszelkie wydłużenia, wygięcia i wycięcia. Ornamentykę zdominowały wówczas motywy roślinne i zwierzęce, choć znacznie bardziej uproszczone niż w naturze. Wiek XX nie mógł już obyć się bez szkła, które zniewoliło powoli wytwórczość całego niemal świata. Zaczęły powstawać szklane domy i meble, szklane dodatki i elementy sztuki zdobniczej oraz użytkowej. Zamazały się też granice pomiędzy zdobnictwem dawnym i nowoczesnym, bowiem różne style, i kierunki wzajemnie się uzupełniały i korzystały z dorobku epok poprzednich. Dziś dawne szkło zyskało status pożądanego przez wielu przedmiotu kolekcjonerskiego. Jest poszukiwane na giełdach i w antykwariatach, na strychach starych domów i w piwnicach kamienic. O jego wartości stanowi dziś nie tylko cena, ale przede wszystkim wkład pracy, jaki musieli weń włożyć dawni mistrzowie, rekrutujący się niejednokrotnie z kręgów ludzi sztuki największego formatu.

Literatura:
1. Chrzanowska A., Artystyczne szkła śląskie XVII i XVIII w. Warszawa 1987.
2. Chrzanowska P., Szkła artystyczne z polskich manufaktur XVIII w. Warszawa 1987.
3. Homolacs K., Rękodzielnictwo jako sztuka. Warszawa 1948.

Publikacja: 16.11.2015