Historia szkła na przestrzeni wieków cz. I (kopiuj 1)

Lampa, Egipt ok. V-VI w./własność LACMA

Publikacja: 19.08.2015

Zaczęło się od ziaren piasku...

Szkło znane było w Egipcie już w czasach prehistorycznych. Początkowo miało formę substancji złożonej ze stopionego piasku krzemionkowego oraz związków sodu i wapnia. Wykonywano z niego barwne szkliwo, następnie perły i amulety, a dopiero potem naczynia. Egipcjanie nie znali techniki dmuchania i nie używali szkła bezbarwnego. Kolorowe szkiełka oprawiano albo wtapiano emalię szklaną w wyżłobienia w metalu. Powstawały w ten sposób wyroby jubilerskie. Barwne naczynka, kształtowane ręcznie z gorącej masy szklanej służyły do przechowywania olejków i esencji zapachowych. Wyrabiano je lepiąc kształt naczynia z mieszaniny piasku z gliną i na jego powierzchni układano szczelnie pręciki kolorowego szkła, które następnie ręcznie walcowano na gorąco. Po wykruszeniu formy otrzymywano naczynia podobne do naczyń wyciętych w żyłkowanym kamieniu. Z takich samych kolorowych pręcików wyrabiano ozdobne płytki. Pręciki układano w wiązkę w taki sposób, by przekrój przedstawiał pożądany motyw zdobniczy. Wiązki te rozciągano później na gorąco, przez co motyw był subtelniejszy i drobniejszy. Technikę tę przejęli od Egipcjan Rzymianie, a odżyła ona ponownie w Wenecji w epoce renesansu pod nazwą mille fiori. Rzymianie stosowali szkło także do wypełniania otworów okiennych. Były to grube, soczewkowato wypukłe bloki czworoboczne oprawione w metalowe ramy. W starożytnej Grecji szkło stosowano przede wszystkim do wyrobu naczyń, posługując się taką samą techniką jak w Egipcie. Grecy przejęli również z Egiptu metodę tworzenia zdobniczych motywów rozetowych, powstających jako przekroje odpowiednio ułożonych kolorowych wiązek szklanych pręcików, a także tworzenia szklanych mozaik. Dzięki wynalezieniu (około sto lat przed naszą erą) szkła bezbarwnego oraz metody wydmuchiwania naczyń otworzyły się nowe możliwości w zakresie wytwórczości ze szkła. Dziedzina ta rozwinęła się najpierw w Kolonii i Trewirze w pierwszej połowie trzeciego wieku naszej ery. Wyroby ze szkła osiągnęły wówczas wysoki poziom techniczny i artystyczny. Rzemieślnicy poprzez zlepianie poszczególnych części wykonanych oddzielnie albo poprzez usuwanie grubego szkła za pomocą szlifu tworzyli wyrafinowane artystycznie formy. Powstawały wówczas szkła rżnięte, ozdabiane nalepianymi wężykami oraz cięte szlifem fasetowym. Produkowano również szkła nieozdobione, przeznaczone do codziennego użytku.

bardzo stary kielich z okresu średniowiecza
Kielich, wschodnie kraje śródziemnomorskie, XII-XIII w. /własność LACMA

Średniowiecze, czyli zmierzch sztuki szkła

Wytwórczość szklarska upadła jednak szybko i w epoce średniowiecza powstawały już wyroby o miernej wartości. Poza Włochami, w całej Europie w powszechnym użyciu były naczynia z zielonkawego szkła, zdobione często ostrymi brodawkami. W XV wieku zaczęto wyrabiać w Wenecji oprócz naczyń z bezbarwnego szkła także naczynia ze szkła mlecznego, niebieskiego, fioletowego, zielonego i żółtego. W początkach średniowiecza wytwórczość rzemieślnicza skupiona była przede wszystkim w klasztorach. Dopiero od przełomu XII i XIII wieku przechodziła stopniowo w ręce rzemieślników świeckich. Mimo to wytwórczość rzemieślnicza średniowiecza zaspokajała prawie wyłącznie potrzeby Kościoła. Powstawały więc szklane relikwiarze, kielichy, pastorały, lichtarze, zdobione szkłem księgi oraz przedmioty codziennego użytku o różnych układach ornamentalnych. Samoistną dziedzinę twórczości szklarskiej średniowiecza stanowiły witraże. Tutaj popularne wówczas zestawienie barw osiągnęło punkt, w którym mistycyzm religijny wypowiedział się najpełniej. Pierwsze witraże wykonane były z tafli szkieł barwionych tlenkami metali i przypominały szklane mozaiki. Technika ich wykonania polegała na zestawianiu ze sobą odpowiednio wyciętych płyt szklanych o niedużych wymiarach i łączeniu ich za pomocą ołowianych opraw, które tworzyły grubą nieregularną siatkę. Około IX wieku pojawiły się witraże malowane, zazwyczaj ciemną farbą utrwaloną w ogniu. Istniały też niemalowane witraże mozaikowe, w postaci na przykład rozet. Okna dzielono żelaznym rusztowaniem na poszczególne pola, które następnie wypełniano kompozycjami figuralnymi. Każdy taki obraz otoczony był obrzeżem. Wszystkie obrazy grupowano w szeregach pionowych i zamykano dodatkowo obrzeżem wspólnym dla całości. Witraże romańskie inspirowały przede wszystkim kolorem, który dodatkowo pogłębiała gra świetlnych refleksów z zewnątrz. Wraz z ustępującym stylem romańskim ornamentyka odeszła od ostrego koloru na rzecz zmętnienia barw, a sceny figuralne nabrały naturalistycznego wyrazu.

cdn

redakcja