Jak to z jajkiem bywało...

Otaczamy jajko czcią już od co najmniej czterech tysięcy lat. Podobno z tego właśnie okresu pochodzą najstarsze pisanki wykonane na jajach strusich. Najdawniejsze polskie pisanki datuje się na X wiek naszej ery, ale prawdopodobnie malowano jajka na ziemiach polskich już dużo wcześniej.

Było dawniej jajo symbolem chaosu, nieśmiertelności, nieskończoności, Słońca, Ziemi, bezpieczeństwa, życia, odrodzenia. Ale też więzienia i śmierci. W starożytnej tradycji stanowiło ważne danie na stypie. Składano je też do grobów. Gallowie i Germanowie darowali je wiosną w ofierze bóstwom. W starożytnym Egipcie i Rzymie jajo było uważane za symbol płodności, początku życia i narodzin. Według mitologii indyjskiej świat wziął początek z ogromnego jaja. Również mitologia śródziemnomorska wykreowała historię o Jaju Świata, z którego wysypało się wszystko, co przynależy do Wszechświata. Grecki mit wywodzi pochodzenie Heleny trojańskiej z jaja Ledy. Kraje Bliskiego i Dalekiego Wschodu opierały stworzenie świata również na historii z motywem jaja w tle. Celtowie wypracowali legendę o jaju druidów, podtrzymywanym w powietrzu przez syk węży. Ten, komu udało się pochwycić jajo, miał odtąd zawsze wygrywać we współzawodnictwie i być ulubieńcem władców.

W chrześcijaństwie łączy się jajo ściśle ze zbawieniem. W postaci białka, żółtka i skorupki, symbolizowało ono Trójcę Świętą. Łączono też jajo z sądem ostatecznym i narodzinami nowego życia - kiedy Ziemia pęknie jak skorupka, z otwartych w ten sposób grobów, powstaną ciała zmarłych. Malowanie jaj przejęło chrześcijaństwo z antyku. Wiązało się ten zwyczaj dawniej z magią. Przeznaczone do celów obrzędowych jajko barwiono głównie na kolor czerwony - kolor krwi, zmartwychwstania i męki Chrystusa. Wiązał się ten zwyczaj z życiem świętej Marii Magdaleny, która zobaczywszy pusty grób Jezusa, powróciła do domu i zastała w nim jaja w kolorze czerwonym - albo też, według niektórych źródeł, wielobarwne. Włożyła je do kosza i zaniosła apostołom, obwieszczając radosną nowinę. Z jajek tych wykluły się piękne kolorowe kwiaty, które pofrunęły w świat, by nieść ludziom dobre wieści. Inne barwy pisanek miały również symboliczne znaczenie: fioletowa i niebieska oznaczały wielkopostną żałobę, a zielona i brązowa - radość ze zmartwychwstania.

Również w wierzeniach ludowych jajko pełniło wiele magicznych funkcji. Miało sprowadzać dobrobyt oraz chronić przed chorobami, nieurodzajem i wszelkim złem. Leczenie z użyciem jajka stosowane było przez wiele europejskich ludów. Medycyna starożytna używała jajka do celów oczyszczających. Spreparowane szafranem jajko stanowiło w epoce średniowiecza odtrutkę oraz lek przeciwko zarazie. Zamawiania i zimnice leczono dawniej jajkiem toczonym po ciele chorych. Chory musiał je później wynieść na roztaje dróg, zostawić i nie oglądając się za siebie, wrócić do domu. Jeśli ktoś znalazł owo jajko, nie powinien był przynieść go do domu, gdyż mógłby, wraz z jajem, wnieść czyjąś chorobę. Zamurowywano jajko w fundamentach domu, chroniąc gospodarstwo przed złym losem. Wynoszenie jaj z domu po zachodzie słońca miało przynieść nieszczęście. Po zjedzeniu jajka należało rozgnieść dokładnie skorupkę, aby nie posłużyła ona czarownicom do powietrznych podróży albo do czarnej magii. Kładziono też jajo na progu obory, zanim wyprowadzono zwierzęta na pierwszy wiosenny wypas. Zakopywano je w polu, by przynosiło urodzaj. Skorupki z wielkanocnego stołu zostawiano w kurniku, aby kury lepiej się niosły.

Na europejskich dworach znane były dawniej jaja wykonane ze złota i srebra, zdobione cennymi kamieniami. W średniowieczu piękne pisanki rozdawali poddanym królowie. W XVII wieku król Anglii, Edward I, darował co roku w Wielkanoc czterysta malowanych i złoconych jaj. Dla Ludwika XV, króla Francji, malowali pisanki wielcy artyści jego czasów, Françoise Boucher i Jean-Antoine Watteau. Rosyjska tradycji nakazywała obdarowywanie się jajami przy różnych okazjach. Bogaci rozdawali imitacje, wykonane ze złota i platyny, zdobione drogimi kamieniami. W 1883 roku jubiler carów Peter Carl Faberge zaproponował carowi Aleksandrowi III, by zamiast klasycznej biżuterii, podarował młodej carowej ozdobne jajo wielkanocne. Było ono proste w formie, pokryte białą emalia. Zawierało jednak w sobie tajemnicę. Gdy się je otwarło, ukazywało się złote żółtko oraz mały kurczaczek, wykonany z różnobarwnego złota. W kurczaczku była miniaturowa kopia carskiej korony, z małym rubinem w kształcie jaja. Car był tak zachwycony tym pięknym jajkiem, że każdego roku na Wielkanoc składał zamówienia na nowe. W ten sposób powstała seria niezwykłych klejnotów Faberge, które mieściły w sobie różne niespodzianki.

Literatura:
1. Bystroń J. S., Dzieje obyczajów w dawnej Polsce. T.
2, Wiek XVI-XVIII. Warszawa 1976.2. Diviš J., Porcelana europejska. Warszawa 1984. ISBN 83-221-02526.
3. Fyson N., Klejnoty świata. Warszawa 1996. ISBN 83-7129-292-9.
4. Gumowska I., dookoła stołu. Warszawa - Rzeszów 2010. ISBN 978-83-7613-054-5.
5. Halbański M., Leksykon sztuki kulinarnej. Warszawa 1986. ISBN 83-225-0106-4.
6. Karwan K., Jaja wielkanocne, norymberskie i inne. "Aura" 2000 nr 4, s. 29-30.
7. Kopaliński W., Słownik symboli. Warszawa 1991. ISBN 83-214-0746-3.
8. Krzywobłocka B., Krzywobłocka R., Tajemnice klejnotów. Warszawa 1983. ISBN 83-205-3428-3.
9. Lewińska T., Jajko - początek wszystkiego. "Wychowanie w Przedszkolu" 2001 nr 4, s. 217-218.
10. Morant H. de, Historia sztuki zdobniczej od pradziejów do współczesności. Warszawa 1981. ISBN 83-213-2966-7.
11. Szymanderska H., Smakosz warszawski. Potrawy dawne i nowe. Warszawa 1999. ISBN 83-7255-46-X.
12. Wójcik T., O poście, jajku i święconym. "Wiedza i Życie" 1997 nr 4, s. 33-36.